EU: hoe twee rechtse leiders de dwarse Orbán doen inbinden

Via een onverwacht akkoord over langdurige financiële steun aan Oekraïne heeft de Europese Raad een zware crisis vermeden. Onder druk van zijn collega’s ging de Hongaarse leider Viktor Orbán, die dit hulpplan al maanden als enige blokkeerde, door de knieën.

Het akkoord is te danken aan de bemiddelende rol van de twee belangrijkste rechtse leiders in Europa: Giorgia Meloni van Italië en Emmanuel Macron van Frankrijk. De Italiaanse deelt volop haar opinies met de volop conservatieve Orbán. Zij heeft weken op hem ingepraat. Via wining and dining (overleg rond de goed gevulde eettafel) is de Hongaar door Meloni en Macron er toe gebracht zijn koppige houding te verzachten.

De reddingsactie door Meloni is opmerkelijk. Algemeen neemt men toch aan dat alom oprukkend radicaal rechts de EU zal afvallen. Eerder liet Marine Le Pen, de Franse rechtse leider, echter al weten eenmaal aan de macht de EU niet te laten ontploffen. En wat wil PVV Geert Wilders vandaag met de EU en de euro?

“Onze president wilde Orbán kost wat kost aan boord houden”, zegt een Franse betrokkene over het beraad met de Hongaar. Dit in tegenstelling tot de Commissie die Orbán al jaren aan de schandpaal nagelt wegens het niet naleven van de regels van de rechtsstaat en het weigeren van asielzoekers.

Deed overigens het machtige Frankrijk zoiets, dan zou de Commissie een toontje lager zingen. Parijs verzaakte jarenlang aan de in steen gehouwen tekortnormen van de euro. Toch had het weinig last van de Commissie, laat staan van enigerlei sanctie. “Omdat het Frankrijk is”, zo erkende de vorige voorzitter van de Commissie, Jean-Claude Juncker in 2016….

Dankzij het voorakkoord kon voorzitter Charles Michel meteen bij de start van de Europese Raad van 1 februari de details schetsen. “We have a deal. Unity," noteerde hij al na een halfuur op X. “Dit garandeert Oekraïne stabiele en duurzame financiën voor de langere termijn”.

Meloni is volgens haar tegenstanders premier namens de neofascistische Broeders van Italië. Zelf noemt zij zich conservatief en gedraagt zich ook zo. Meloni opereert pro EU en dus met succes.

Georgië Gotev, commentaarschrijver van de website Euractiv, vraagt zich af of met Meloni de “nieuwe Merkel” is opgestaan. De in 2021 afgetreden bondskanselier was jaren achtereen dé bindende kracht binnen de Europese Raad die sindsdien jammerlijk ontbreekt.

Dat er nu een akkoord ligt is te danken aan de ijver van het Frans/Italiaanse duo. Een dreigende zware crisis over stopzetting van de hulp aan belegerd Oekraïne is zodoende tijdig voorkomen.

Voorzitter Michel is bij conflicten dé officiële geëigende bemiddelaar. Hij was in januari te druk met zijn carrièreplanning. De foto hieronder weerspiegelt het beslissende beraad vlak voor de start van de top.

Bron: Foto: Zoltan Fischer, beschikbaar gesteld door het Bureau van de premier van Hongarije.

Het vooroverleg waar premier Orbán door de knieën ging. De foto laat zien wie in de EU als het er om gaat spannen, de knopen doorhakken. Commissievoorzitter Von der Leyen, Raadsvoorzitter Michel, president Macron, de secretaris van de Raad, Thérèse Blanchet, de premiers Meloni en Orbán en bondskanselier Scholz. In een tweede fase kwamen daar nog de Belgische, de Nederlandse en de Poolse leider bij. Tenslotte mochten de EU-27 leiders plenair met Michel en Von der Leyen het akkoord beklinken. Kortom, een drietrapsraket.

Een ceremonie ter ere van de onlangs overleden Fransman Jacques Delors, de vader van de Europese munt en de sterkste Commissievoorzitter ooit, was de dag ervoor in Brussel de aanloop. Die avond hebben Macron en Meloni in het Brusselse hotel met de hier toepasselijke naam Amigo nogmaals Orbán bewerkt.

Deze speciale “buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad” moest er komen omdat Orbán midden december zijn veto had uitgesproken. Inzet: 17 miljard euro giften en 33 miljard goedkope leningen tot 2028 voor Oekraïne.

Orbán’s verzet berust hierop dat de Commissie de megagrote som van ruim twintig miljard bestemd voor zijn land inhoudt omdat hij de rechtsstaat schendt. Andere reden is dat Orbán het wel kan vinden met president Vladimir Poetin en voor de energievoorziening van Rusland afhangt. Nu de Hongaarse economie stagneert, zit hij dringend verlegen om tenminste tien miljard voor zijn minder ontwikkelde regio’s.

Officieel baseert de Hongaar zijn verzet op het bekende gegeven dat Oekraïne een nogal corrupte samenleving is. “Wat gaat Kiev allemaal met die miljarden doen”? Hij wilde alleen meedoen als vier jaar achtereen keer op keer over voortzetting van het steunprogramma unaniem zou worden beslist. Dan kon hij, ten behoeve van zijn applaudisserend thuispubliek, jaarlijks zijn vetoshow opvoeren en toegevingen afdwingen.

Het 60-jarige politieke dier Orbán (al in 1998 aangetreden als premier) zag in genoemd vooroverleg met Macron, Meloni en Scholz dat hun geduld op was. Meespeelt dat zijn regering vanaf 1 juli het roulerende voorzitterschap van de EU-Ministerraad bekleedt. Het Europees Parlement had opgeroepen Hongarije als voorzitter over te slaan, maar dat zal nu niet gebeuren.

De Commissie gaat de benodigde vijftig miljard lenen en creëert een Oekraïne Faciliteit. Of dat land ooit de lening van 33 miljard kan terugbetalen is de vraag. De EU wil schade beperken door de (rente)opbrengst te incasseren van de gigantisch grote in de EU bevroren Russische tegoeden.

De steun is bedoeld om de samenleving in Oekraïne overeind te houden. Dus het onderwijs, de zorg en vergelijkbare overheidsuitgaven naast de oorlogseconomie daar. Het gaat niet om militaire steun.

Het overeengekomen pakket omvat bovendien een beperkte tussentijdse verhoging van de eigen Europese uitgaven tot 2027 van ruwweg vijftien miljard. Daarin 9,6 miljard extra voor migratie, zoals de voortgezette financiering van de vluchtelingen in Turkije. Het Europees Defensiefonds krijgt anderhalf miljard extra.

Verder worden de reserves verhoogd voor noodhulp bij natuurrampen (klimaatomslag) en humanitaire crises. Om dit geheel te financieren schrapt men in andere posten zoals Horizon Europa (onderzoek technologische ontwikkelingen) en het Fonds voor aanpassing aan de Globalisering.

Dit pakket staat ver weg van de 75 tot soms zelfs 100 miljard waarop Commissie en Europees Parlement een half jaar geleden mikten. Het aandringen vorig jaar van de “zuinige” noordelijke leiders (Scholz, Rutte e.a.) om de reserves aan te boren en te bezuinigen, heeft geholpen.

Het Europees Parlement moet dit geheel binnenkort nog goedkeuren. Voorzitter Roberta Metsola verwacht dat dit gaat lukken.

Met blijvend dwarsliggen had Orbán uitgelokt dat niet minder dan 6,4 miljard zijn land toekomende steun eind 2024 helemaal zou vervallen. Verder gingen stemmen op om de procedure uit 2018 om Hongarije het stemrecht in de EU te ontnemen, weer op te starten. Het Europees Parlement wil dat. De daarvoor vereiste unanimiteit onder de 26 andere nationale leiders ontbreekt overigens. Toch zou alleen al zo’n discussie het imago van Hongarije internationaal en bij de zakenwereld besmeuren.

Als drukmiddel hadden de 26 andere nationale leiders een plan B achter de hand. Zij kunnen elk voor zich hun aandeel in die vijftig miljard bijeenbrengen. Dit is echter ingewikkeld. Controle van het Europees Parlement, de Europese Rekenkamer en mogelijk zelfs de Commissie is dan onmogelijk. De nationale parlementen moeten daarmee instemmen. De Tweede Kamer zou over extra geld voor de EU zelf heel moeilijk doen.

Helemaal vertrouwen doen ze in Brussel Kiev niet. De Commissie neemt, samen met Oekraïne, “alle passende maatregelen wat betreft het voorkomen, opsporen en corrigeren van fraude, corruptie, belangenconflicten en onregelmatigheden”, zo waarschuwt de Europese Raad.

Bron: Renew

Spotprent van de Europese liberale partijcombinatie Renew (met VVD en D66) die in de marge van de top circuleerde

De Europese politieke leiders, hun legertje diplomaten en honderden journalisten hadden zich in het door boze boerenbetogers belaagde Europagebouw ingegraven. En wel voor langdurig beraad. Maar de dwarse Hongaar ging in een half uur overstag. Zo eindigde de topconferentie al in de voormiddag in een anticlimax.

Om zijn gezicht te redden kreeg de Hongaar drie toezeggingen. Bij de besluitneming over genoemde twintig miljard is de rechtsstaatcontrole “onpartijdig” en “proportioneel”. De Hongaarse leider voelt zich namelijk gepakt door Brusselse scherpslijpers “die mijn land financieel willen droogleggen”. Hij hoopt met die termen, die overigens niets toevoegen aan de al bestaande regelingen, zijn pot vol miljarden binnen te hengelen.

Verder zal de Commissie jaarlijks verslag doen van de besteding in Oekraïne. Daarover komt dan een debat. Tot slot komt er over twee jaar “zo nodig” een tussentijdse herziening van de Europese meerjarenbegroting waarover dan weer unaniem wordt besloten.

Intussen blijft Hongarije verhoging van de lopende financiële puur militaire steun aan Oekraïne bekritiseren. Het is de bedoeling de Europese Vredesfaciliteit jaarlijks met vijf miljard te verhogen. Uit dat fonds vergoedt de EU nationale militaire leveranties aan Oekraïne. Duitsland ligt hier eveneens dwars. Scholz vindt dat zijn land – de belangrijkste leverancier van de EU-27 - al genoeg wapentuig stuurt: dit jaar voor zeven miljard en volgend jaar nogmaals.

Zijn de “maximaal” (zo waarschuwen de conclusies) vijftig miljard wel genoeg om Oekraïne op de been te houden? Het is slechts 0,08% van de welvaart (het bnp) in de EU relativeert Charlemagne in weekblad The Economist van 27 januari. “Vijftig miljard voor vier jaar steekt mager af tegen de veertig miljard die Oekraïne dit jaar al tekort komt”. Kaja Kallas, de premier van Estland, die net als Mark Rutte secretaris-generaal van de Navo wil worden, zou de steun graag verdrievoudigen.

Orbán zegt dat hij garanties kreeg voor zijn bevroren tegoeden, maar zowel Macron als Von der Leyen ontkennen dat. In december hield hij tegen dat Oekraïne en Moldavië kandidaat-lid van de EU zouden worden. Later verliet Orbán de vergaderzaal even. Waardoor de overgebleven EU-26 “unaniem” de twee kandidaat-landen toch konden toelaten.

Kort voor die vergadering van december had de Commissie Von der Leyen 10,2 miljard voor Hongarije beschikbaar gemaakt. En wel omdat Hongarije zijn National Judicial Council op afstand zet van de politiek. De samenloop van deze concessie aan Boedapest met de Europese top was wel heel opmerkelijk. Liet de Hongaar daarom in december passeren dat het genoemde tweetal voortaan officieel kandidaat-land is?

Von der Leyen kon dit kunstje om Orbán te verleiden nu niet herhalen. Harde toezeggingen zullen inderdaad niet zijn gedaan. Of heeft het trio Macron/Meloni/Von der Leyen - al is het maar met lichaamstaal - de Hongaar toch laten verstaan dat zijn medewerking later wordt goedgemaakt? Kortom: een schimmenspel.

President Volomidir Zelenski in Kiev is enthousiast over de kredieten en vol lof over de rol van premier Meloni. “Het besluit bewijst de eenheid van de EU-27 en hun blijvende steun”. Zelenski verwacht volgende maand al 4,5 miljard. Zijn schatkist is dan ook leeg.

Het akkoord verlost de EU van enorm gezichtsverlies als zij niet eens in staat was geweest de bloedige oorlog in haar kandidaat-land Oekraïne te blijven steunen. Zij kan nu geloofwaardig druk uitoefenen op de aarzelende Amerikaanse Republikeinen rond presidentskandidaat Trump. President Jo Biden heeft Von der Leyen telefonisch gecomplimenteerd. Volgens hem kan het Congress nu moeilijk achterblijven met een vergelijkbaar pakket van 60 miljard dollar.

Plotsklaps kondigde Michel begin januari zijn aftreden als voorzitter van de Europese Raad aan. Volgens de spelregels loopt zijn termijn pas 30 november af. Hij ging in juni deelnemen aan de verkiezingen voor het Europees Parlement. Michel werd lijsttrekker van de kleine Belgische Franstalige liberale partij en liet de Europese Raad dus in de steek.

Daarop brak een storm van onbegrip en protest los. Niemand kon Michel nog volgen. “Plichtsverzuim” zo veroordeelde de expert Europees recht, voormalig liberaal Europarlementslid, Andrew Duff, zijn partijgenoot. Op 17 januari werd Michel voor uitleg verwacht in het kritische Europees Parlement. Hij meldde zich volgens Belgische media zogenaamd ziek: de van simulanten bekende pijn in de rug.

Volgens de verdragen “leidt de voorzitter de Europese Raad”. Hij/zij “zorgt voor de voorbereiding en de continuïteit van de werkzaamheden”. Maar waar was Michel in januari? De kwestie Orbán speelt al maanden en alles duidt er hiervoor op dat Meloni en Macron zijn voorzitterschap dan maar even hebben overgenomen.

Michel’s mateloze ambitie blijkt hieruit dat hij zich tussen de regels door in drie Belgische dagbladen kandideerde voor alle vrijkomende topfuncties: Commissievoorzitter, Europees Parlementsvoorzitter, Hoge Vertegenwoordiger Buitenlands Beleid of Eurocommissaris en ook nog voor zijn terugkeer als eerste minister van België. Dit alles dus naast zijn beoogd Europees lijsttrekkerschap. ‘n Politicus mag dat allemaal ambiëren. Maar het is niet handig het in de krant te laten zetten.

Michel (pas 48, en al dertig jaar in de politiek), leerde als rechtenstudent Nederlands in Amsterdam. Hij deed het van 2014-2019 goed als Belgisch premier. Zijn recente sollicitaties klinken echter wanhopig en sporen niet met zijn matig geslaagd voorzitterschap. De toppen onder zijn leiding verlopen vaak rommelig.

Dan was er nog “Sofagate”. Tot verbijstering van Von der Leyen zette Michel zich voorjaar 2021 in Ankara op de stoel naast de vrouwonvriendelijke president Erdogan. Waarna zij als vrouw genoegen moest nemen met de verder weg staande sofa.

Deed de voor hem dodelijke analyse van Jean-Pierre Stroobants in Le Monde van 19 januari voor Michel de deur dicht? Geschrokken van alle tumult kwam hij de dag daarop terug op zijn besluit. Hij vertrekt toch pas op 30 november als zijn termijn volgens de spelregels definitief eindigt. Volgens Bert Beirlant in het Vlaamse dagblad De Standaard had Michel gemerkt dat in Straatsburg, waar hij op een leidende functie mikte, niemand op hem zit te wachten. Een rol als backbenchertje trok hem dan toch niet.

Ondanks de vele boerenbetogingen verspreid over de EU, houdt de Europese Raad zich in de vergaderconclusies op de vlakte. Sommige leiders verwachten van Von der Leyen voorstellen om de landbouwers tegemoet te komen. Zij wil de ambtenarij rond het landbouwbedrijf vereenvoudigen, zegt ze. Komt ook Frans Timmermans’ befaamde Europese klimaatwet dan in het geding?

President Macron wil het beraad met het Zuid-Amerikaanse handelsblok Mercosur over de massale invoer van meer landbouwproducten, stoppen. De president vindt verder dat agrarische productie-eisen (zoals milieu, pesticiden) ook voor de voedselimporten moeten gelden. Dat laatste is logisch, maar in internationaal handelskader nauwelijks te realiseren. Daarom is het geen praktijk, tot verdriet van de agrarische wereld.

De twaalf pagina’s lange conclusies gaan voorbij aan het drama in Gaza. Over de wraak van Israël met al 26.000 gedode Palestijnen waarvan tweederde kinderen en vrouwen, één regeltje: “De Europese Raad heeft de meest recente ontwikkelingen in het Midden-Oosten besproken”.

Zwak optreden door de verdeeldheid onder de EU-27 en hun slaafs volgen van de Verenigde Staten. Zo staat de EU nu wel heel ver van haar geopolitieke ambities. In dit afschuwelijke conflict speelt zij zelfs geen rol meer. Vergeleken met het tijdperk Kohl/Mitterrand/Delors verbleekt vandaag de rol van Europa in de wijdere wereld.

Het duo Macron/Meloni heeft Europa voor een echec behoed: het in de kou zetten van belegerd Oekraïne. Von der Leyen, die het naar verluidt goed kan vinden met Meloni, zal er beslist meer van weten. Maar waar was Michel?

Er is iets mis met de leiding van de EU. Twee kapiteins daar, Michel en Von der Leyen, is wat veel. Waarom geen bundeling van het rivaliserende duo tot één echte “Europese President”? Dat zou besluitvorming, leiderschap en het wereldwijd imago van de EU ten goede komen1). Dit kan zonder de verdragen te wijzigen.

Toch zal het niet gauw gebeuren. Het Frans-Duitse koppel pakt zo nodig de crises liever zelf aan, zo blijkt nogmaals. Nu samen met Italië, de derde grootmacht binnen de EU, een opvallend novum.

• 1) 

  Zie mijn betoog uit 2008 “The unavoidable field of tension between the ‘two Presidents of Europe’ in The European Council, blz. 172-175.