Tussenbalans Europese Commissie

"De Commissie maakt onvoldoende waar wat zij voor ogen had." Dat betoogt Jan van der Harst, hoogleraar Europese Integratie aan Rijksuniversiteit Groningen. Eerder blikte van der Harst met collega Gerrit Voerman terug op het eerste jaar van de Commissie Juncker. Nu, eind 2016, maakt de Hofvijver nogmaals de balans op over Juncker en zijn Commissie in het afgelopen jaar.

"De Commissie Juncker trad in 2014 met veel bombarie aan. Het was vijf voor twaalf en het moment was gekomen voor Europa: erop of eronder. Om slagvaardiger te werk te gaan besloot Juncker daarom zijn Commissie anders in te richten dan voorheen gebruikelijk was. Vijf commissarissen functioneren als vicevoorzitters en zitten ieder hun eigen projectteam voor. Daarnaast geldt vicevoorzitter Timmermans als rechterhand van voorzitter Juncker. Deze samenstelling van een zevenkoppige bestuur van voorzitter met vicevoorzitters lijkt goed te werken. De ‘presidentialisering’ en ‘hiërarchisering’ binnen de Commissie is voor het profiel van de Commissie een duidelijke verbetering geweest.

Toch is het afgelopen jaar voor de Commissie wederom lastig geweest. Veel van de ambities waar Juncker en zijn Commissie mee begonnen, zijn inmiddels gefnuikt en de Commissie heeft onvoldoende waargemaakt wat men voor ogen had. Het algemene beeld dat bestaat van deze Commissie is dan ook niet erg positief. De intergouvernementalisering lijkt in toenemende mate de bovenhand te hebben. De Europese Raad staat steeds sterker met Duitsland nog altijd als de meest bepalende lidstaat. De Europese Raadsvoorzitter Donald Tusk is zich het afgelopen jaar meer gaan profileren.

De intergouvernementele tendens werd recent nog duidelijk toen de Franse eurocommissaris Pierre Moscovici een voorstel indiende over het meer laten betalen door rijkere lidstaten. Het voorstel werd vrij eenvoudig door de lidstaten van tafel geveegd en er was weinig dat de Commissie er tegen kon inbrengen. Ook bij bijvoorbeeld de handelsverdragen TTIP en CETA is te zien hoe de Commissie worstelt. In het geval van CETA kon zelfs een deelparlement van een lidstaat een voorstel tijdelijk blokkeren. In die context is het voor de Commissie moeilijk om nieuwe initiatieven te ontplooien en zich te profileren naast de lidstaten.

Daarom is het van belang dat de Europese Commissie zich richt op de vlakken waar zij wél het verschil kan maken. Het wordt namelijk soms vergeten dat er terreinen zijn waarop de Commissie aanzienlijke invloed heeft. Met name op het gebied van mededinging hebben we dit jaar kunnen zien waartoe de Commissie in staat is. De Deense eurocommissaris Margrethe Vestager voor Mededinging heeft het afgelopen jaar in de kwesties met Apple en Volkswagen getoond dat de Europese Commissie wel degelijk tanden heeft.

Of het komende jaar de Commissie het tij kan keren valt nog maar te bezien. De uitdagingen zijn voor 2017 wederom groot. De Brexit-onderhandelingen zullen in werking worden gesteld, in meerdere belangrijke lidstaten zijn verkiezingen en met het verloren referendum van Renzi loopt Italië het risico een nieuwe bankencrisis te ontketenen. Juncker zal, net als zijn collega-voorzitters van de Europese Raad en het Europees Parlement, ook in 2017 op eieren moeten blijven lopen."