Subsidiegekte ondermijnt het referendum

Bart Zuidervaart is chef van de politieke redactie van dagblad Trouw

Wie de website Rainbowvote.nl bezoekt, zal even schrikken. Er valt te lezen dat het aanstaande referendum over het associatieverdrag met Oekraïne ‘van dodelijke ernst’ is voor de LHBTI’s. Oftewel: voor de lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en interseksuele gemeenschap in Oekraïne. De site bevat enige informatie over het verdrag en een ‘handige referendumwijzer’. Bezoekers krijgen stellingen voorgeschoteld als ‘de situatie van LHBTI’s in Oekraïne moet verbeteren’ en ‘het zou goed zijn als LHBTI’s in Oekraïne makkelijk naar de EuroPride 2016 in Amsterdam kunnen komen’. Na tien keer klikken volgt een stemadvies.

Het bedrijf Gay Group bv. incasseerde 16.850 euro subsidie voor het ontwikkelen van deze site en stemwijzer. Positano Beheer bv. ontving 40.325 euro voor het ‘doorlopend informeren van het brede publiek via Retecool.com’. Mijn Party Service bv. kreeg 47.327 euro voor het ‘uitdelen van flyers in combinatie met een warme stroopwafel op straat’.

Alle subsidies die een speciale commissie onder leiding van oud-staatssecretaris Medy van der Laan heeft uitgedeeld om het Oekraïne-referendum onder onze aandacht te brengen, doen op zijn best de wenkbrauwen fronzen. Waar is dit goed voor? Waarom krijgt de ‘Stichting Transnational Institute’ 42.430 euro aan belastinggeld voor het maken van een website en het houden van ‘publieksavonden’? Kan de overheid dat zelf niet?

In de Wet raadgevend referendum is opgenomen dat de commissie in totaal maximaal 2 miljoen euro beschikbaar mag stellen ‘ten behoeve van maatschappelijke initiatieven die zich ten doel stellen het publieke debat(…) te bevorderen’. De initiatiefnemers van de wet (PvdA, D66, GroenLinks) hebben het zo gewild.

Dat geld is opgesplitst: 7 ton voor de voorstanders van het Oekraïne-verdrag, 7 ton voor de tegenstanders en nog eens 6 ton voor neutrale activiteiten. Deze keurige verdeling is niets anders dan doorgeslagen politieke correctheid. De commissie kan nu onmogelijk worden beticht van het voortrekken van voor- of tegenstanders. Een gevolg is wel dat subsidieaanvragen niet inhoudelijk zijn getoetst. Was de aanvraag technisch in orde? Dan werd het geld overgemaakt.

De gevolgen zijn gênant en soms zelfs lachwekkend te noemen. 43.000 euro subsidie voor een discussieforum over Oekraïne met vijf leden. De Partij voor de Dieren die via het partijbureau, de jongerenafdeling en het wetenschappelijk bureau drie keer het maximale bedrag van 50.000 euro toucheert. Het mag van de referendumcommissie, dus het gebeurt.

De afgelopen weken is er in de media meer aandacht geweest voor de omstreden subsidieverlening en het aantal stemhokjes in gemeenten, dan voor de inhoud en het belang van het verdrag zelf. Dat mogen de commissie en verantwoordelijk minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA) zich aanrekenen. Om te beginnen hadden de subsidieaanvragen een serieuzere beoordeling verdiend. Het vertrekken van 47.973 euro aan belastinggeld voor het laten bedrukken van honderdduizend wc-rollen met argumenten tegen het associatieverdrag, is vragen om een slechte pers.

Er gaat een fundamentelere vraag achter schuil: moet de overheid wel belastinggeld uittrekken voor het onder de aandacht brengen van dit referendum? De Partij voor de Dieren, GroenLinks en D66 dienden met succes aanvragen bij de commissie. Politieke partijen worden al gesubsidieerd door de overheid. Het staat ze vrij dit geld aan te wenden voor een pro- of anti-Oekraïnecampagne; daar is de 2 miljoen van Plasterk echt niet voor nodig.

Blijven over de stichtingen, bedrijven en burgers die met duizenden euro’s op zak folders en stroopwafels uitdelen of allerlei kieswijzers laten ontwikkelen en discussieavonden organiseren. Nederland kent een debatcultuur. Wie wil, kan elke avond in een willekeurige stad terecht voor een discussie. Ook over het associatieverdrag. NRC organiseerde een debatavond over het referendum, het Montesquieu Instituut ook. Net als BNR Nieuwsradio. De lokale politiek in Assen. Voor zover bekend allemaal zonder subsidie van deze referendumcommissie. Zo kan het dus ook. Sterker: zo moet het ook.