Nederlands strafrecht in de Europese Unie

Prof. Mr. A.H. Klip, hoogleraar straf(proces)recht en grensoverschrijdende aspecten van het strafrecht.

De EU is niet meer weg te denken uit ons recht. Dat zie je er vooral in terug dat het recht van de EU op alle terreinen het vrije verkeer bewerkstelligt. Dat merken we aan de grens, als je gewoon kunt doorrijden zonder te worden gecontroleerd, maar ook als je in het buitenland wilt werken of studeren. Daar zijn geen belemmeringen meer voor. Een samenleving met vrij verkeer is geen samenleving zonder criminaliteit, sterker nog criminaliteit volgt de bewegingen van legaal verkeer. Daar val je immers het minste op. Hoe zou de strafrechtelijke wereld er in Nederland uit zien als de EU er geen invloed op zou hebben uitgeoefend?

Als we de EU niet hadden gehad zou ons nationale strafrecht niet of nauwelijks met de grensoverschrijdende dimensies van strafbare feiten hebben kunnen omgaan. De EU heeft de afgelopen jaren er voor gezorgd dat criminaliteit meer en meer als gezamenlijk probleem wordt gezien en dat de bestrijding van de criminaliteit gezamenlijk ter hand wordt genomen. Ik zie dat als een aanpassing aan de noden van de tijd. Net zoals Urk geen eiland meer is in de Zuiderzee, is Nederland niet afgescheiden te zien van de rest van Europa. In een globaliserende wereld kan de handhaving nu eenmaal niet meer zonder internationale samenwerking.

De invloed van de EU zie je niet alleen terug in wetgeving, zoals het Europees aanhoudingsbevel, maar ook in de oprichting van een Europese politie Europol en straks mogelijk een Europese officier van justitie. Daarnaast zijn er in de EU gemeenschappelijke beginselen geformuleerd bijvoorbeeld ten aanzien van het eerlijk proces en met betrekking tot welke strafbare feiten de Lidstaten dezelfde begrippen zullen hanteren.

Zou het Nederlandse strafrecht ook zonder de EU hebben gekund? Ongetwijfeld, maar tegen een hoge prijs en niet met de open samenleving die we nu kennen. We hadden ook een soort Albanië of Noord-Korea kunnen zijn, met alleen eigen normen en geen buitenlandse invloeden en geen samenwerking. Uit de strafrechtswetenschappen weten we dat elk type samenleving zijn eigen verschijningsvormen van criminaliteit kent. In dat licht kies ik persoonlijk voor een open democratische samenleving en die is Europees. Strafrechtelijke problemen komen voort uit de Europese samenleving, zij verlangen dan ook eerder Europese oplossingen, dan dat nationaal wordt getracht een internationaal probleem op te lossen.

Deze bijdrage verscheen in 'De Hofvijver' nr. 41, d.d. 28 april 2014.