Verkiezingen en regeringsvormen maken weinig verschil voor Troonredes

Verkiezingen, kabinetswisselingen en regeringsvormen hebben opvallend weinig invloed op Troonredes en soortgelijke speeches. Vergelijkend onderzoek in Nederland, Denemarken en Engeland sinds 1980 brengt aan het licht dat ‘troonredes’ sterke overeenkomsten vertonen: groeiende aandacht voor beleidsthema’s.

Bij de jaarlijkse presentatie van regeringsplannen maken verkiezingen en de samenstelling van de regering maar weinig verschil uit voor de verdeling van

aandacht voor problemen. Dit blijkt uit vergelijkend onderzoek in het Comparative Agendas Project naar de jaarlijkse regeringsplannen sinds 1980 in Nederland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. In deze drie landen die onderling verschillen in hun kiesstelsel en in de soorten regeringen die tot stand komen, is de verdeling van aandacht over grote beleidsthema’s op de agenda in jaren na verkiezingen niet zoveel anders dan in andere jaren. Ook veranderingen in de partijsamenstelling van de regering komen nauwelijks tot uitdrukking in de jaarlijkse plannen, in Nederland en het Verenigd Koninkrijk gepresenteerd in de Troonrede en in Denemarken gepresenteerd door de minister-president. In het Verenigd Koninkrijk, waar het meerderheidssysteem vaak wordt gezien als mechanisme om de bakens fors te verzetten als er een nieuwe regering aantreedt, blijkt dat dit minder sterk het geval is dan verwacht. In alle drie de landen is het vooral de schijnbaar onwrikbare aandachtsverdeling over grote thema’s op de agenda van regeringen die opvalt.

Dit versterkt het idee dat los van verkiezingsbeloften en stellingnames van partijen bij de regeringsvorming het vooral de constante informatiestroom over urgenter wordende problemen is die regeringen hun aandacht laat bepalen. Punten uit verkiezingsprogramma’s en regeerakkoorden blijken dan nogal eens op onverwachte wijze in de rangorde van aandacht omhoog of omlaag te verhuizen.

Daarbij wordt over een lange termijn gezien een dynamiek zichtbaar waarin de ‘kerntaken’ van regeringen de aandacht voor andere zaken bepalen. Deze kerntaken, de ‘kanonnen en boter’, draaien rond (1) de economie, (2) buitenlandse betrekkingen en defensie en (3) de organisatie van het openbaar bestuur en het functioneren van de democratie. Als deze zaken onder druk staan, verdringen zij andere onderwerpen van de agenda. Dit verschijnsel doet zich behalve in de drie genoemde landen ook voor in Frankrijk, Spanje en de Verenigde Staten.

Jaarlijkse regeringsplannen gepresenteerd in een Troonrede of State of the Union bevatten voor een deel symbolische taal en feel good. Maar de resultaten van deze systematische vergelijking laten ook zien hoe de aandacht van regeringen wordt bepaald. Dat zijn bij het breder geworden menu van regeringstaken niet alleen partijvoornemens, maar vooral ook de constante stroom aan informatie over problemen die op regeringen afkomt en waarin telkens prioriteiten moeten worden gesteld.

Comparing Government Agendas: Executive Speeches in the Netherlands, United Kingdom, and Denmark, Comparative Political Studies, August 2011.

Effects of the Core Functions of Government on the Diversity of Executive Agendas, Comparative Political Studies, August 2011.

Gerard Breeman (MI fellow) en Arco Timmermans (MI onderzoeksdirecteur)

augustus 2011