Europese Raad in 2019: Brexit terugkerend thema bij Europese toppen

maandag 16 december 2019, 13:00, analyse van mr. Nico Visser

Excuus voor het cliché, maar 2019 was weer een veelbewogen jaar voor de Europese Raad. De staatshoofden en regeringsleiders van de Europese lidstaten kwamen dit jaar maar liefst acht keer bijeen. Veel tijd en aandacht werd opgeslokt door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Daarnaast werd vaak gesproken over de Europese economie, klimaatverandering, buitenlands beleid, het tegengaan van nepnieuws en de vervulling van de topfuncties voor de komende vijf jaar. Voor 2020 tekent zich een net zo zware agenda af. Het illustreert de positie van de Europese Raad als machtsfactor binnen de Unie. De belangrijkste ontwikkelingen op een rij:

  • De brexit werd keer op keer uitgesteld. De nieuwe premier Boris Johnson slaagde erin het door zijn voorganger Theresa May met de EU bereikte scheidingsakkoord open te breken op het punt van de positie van Noord-Ierland. Een harde brexit is vooralsnog voorkomen.
  • De Europese Raad stelden in juni een strategische agenda vast waarin de prioriteiten voor de periode 2019-2024 staan.
  • De Europese leiders herhaalden regelmatig hun veroordelingen van Rusland voor de annexatie van delen van Oekraïne. Turkije werd berispt vanwege boringen naar aardgas bij Cyprus en de inval in Noord-Syrië. Er werd opnieuw gevraagd om berechting van de schuldigen voor het neerschieten van vlucht MH17.
  • De Europese Raad werd het uiteindelijk eens over de benoeming van nieuwe topmannen en -vrouwen van de belangrijkste Europese instellingen.
  • In de laatste top van het jaar legden de Europese leiders de ambitie vast dat de EU in 20250 klimaatneutraal moet zijn. De hele EU? Nee, een land bleef weerstand bieden tegen deze doelstelling en kreeg extra tijd.
  • Over de meerjarenbegroting is het afgelopen jaar keer op keer geen akkoord bereikt.

Dit artikel blikt per EU-Top terug op de belangrijkste onderwerpen en gebeurtenissen. Hoe staat de Europese Raad ervoor na 2019?

Inhoudsopgave van deze pagina:

1.

21-22 maart

Brexit

Op de eerste dag van deze tweedaagse top vond een bijzondere bijeenkomst plaats van de Europese Raad op basis van ‘artikel 50’. Dat dat artikel van het Verdrag betreffende de Europese Unie regelt de terugtrekking van lidstaten uit de EU. Daarbij was de Britse premier May afwezig, conform de tekst van genoemd artikel. De leiders van de 27 resterende lidstaten besloten om de brexit uit te stellen. Dit was nodig omdat het Britse Lagerhuis tot dan toe elk voorstel over de brexit had verworpen. Als de Britten voor eind maart alsnog akkoord zouden gaan met de in 2018 bereikte brexitdeal, dan werd uittreding uitgesteld tot 22 mei. Als er niet tijdig overeenstemming werd bereikt, dreigde een vertrek uit de Europese Unie zonder deal (een zogenaamde 'harde brexit') op 12 april.

Banen, groei en concurrentievermogen

De Europese Raad besprak de economische situatie en de ontwikkeling naar een digitale interne markt. De Commissie werd opgeroepen om te komen met een langetermijnvisie voor de industriële toekomst van de EU. De leiders wezen op het belang van een billijke en doeltreffende belastingheffing en pleitten voor het ontwikkelen van een concurrerende, veilige, ethisch verantwoorde digitale economie waarbij niemand wordt uitgesloten. Andere thema’s waren de veiligheid van 5G-netwerken, eerlijke handel en het sluiten van vrijhandelsverdragen.

Klimaatverandering

De Europese Raad gaf aan vast te houden aan het Klimaatakkoord van Parijs. Vooral Oost-Europese landen blokkeerden het voorstel dat de EU klimaatneutraal zou moeten zijn in 2050.

Buitenlands beleid

De Europese leiders bespraken de relatie van de EU met China, met het oog op de top van 9 april 2019. Zij kondigden actie aan tegen oneerlijke handelspraktijken en overheidsbestedingen. Verder veroordeelden zij opnieuw de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol (Oekraïne) door Rusland.

Het bestrijden van desinformatie

De deelnemers toonden zich tevreden over de aanpak van desinformatie, om beïnvloeding van de Europese en nationale verkiezingen te voorkomen. De inspanningen op het gebied van desinformatie bij het beïnvloeden van democratieën in de EU moeten worden voortgezet.

2.

10 april

Brexit

Ook dit was een zogenaamde ‘artikel 50-top’, zonder de Britse premier May. Omdat die er nog steeds niet in was geslaagd de brexitdeal door het parlement te loodsen, werd wederom besloten de Britten uitstel te verlenen, nu tot 31 oktober 2019. Zo werd een harde brexit per 12 april voorkomen.

Duidelijk werd dat het Verenigd Koninkrijk zou moeten meedoen aan de Europese verkiezingen, tenzij het Lagerhuis voor 22 mei de brexitdeal had goedgekeurd.

3.

9 mei (informeel)

Op 9 mei was er een informele bijeenkomst van de Europese Raad in Sibiu, Roemenië. Het doel van deze top was om voor de komende jaren de strategische doelen voor de EU vast te stellen.

4.

28 mei (informeel)

Tijdens een werkdiner bespraken de Europese leiders de verdeling van de Europese topfuncties vanaf eind 2019. Zij stemden in met een evenwichtige man-vrouwverdeling. Daarnaast moest ook rekening worden gehouden met een goede geografische spreiding, de politieke kleur van de kandidaten en de grootte van een land dat een kandidaat voordraagt.

5.

20-21 juni

Verdeling topfuncties

De leden van de Europese Raad konden het niet eens worden over de benoeming van nieuwe leiders van de Europese instellingen voor de periode 2019-2024. Ze besloten verder te praten op 30 juni.

Strategische agenda 2019-2024

De regeringsleiders stelden de strategische agenda van de EU vast voor de periode 2019-2024. Deze heeft vier prioriteiten:

  • het beschermen van burgers en vrijheden
  • het ontwikkelen van een sterke, dynamische economie
  • bouwen aan een klimaatneutraal, groen, eerlijke en sociaal Europa
  • het wereldwijd beschermen van Europese belangen en waarden

Meerjarig financieel kader

De Europese Raad besprak de langetermijnbegroting van de EU: het meerjarig financieel kader 2021-2027. Er kon nog geen overeenstemming worden bereikt.

Klimaatverandering

De Europese Raad wees op het belang de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 graad Celsius vergeleken met het niveau voor de industriële revolutie. De uitwerking werd echter doorgeschoven naar begin 2020. Om iedereen te vriend te houden werd als doel geformuleerd ‘een transitie naar een klimaatneutrale EU te bewerkstelligen die in overeenstemming is met de Overeenkomst van Parijs, het Europese concurrentievermogen in stand houdt, rechtvaardig en sociaal evenwichtig is, rekening houdt met de nationale omstandigheden van de lidstaten en hun recht om te beslissen over hun eigen energiemix.’ Het jaar waarin de EU klimaatneutraal moest zijn was slechts goed voor een voetnoot. Daaruit bleek dat niet alle lidstaten het ermee eens waren dat doel in 2050 moet zijn bereikt.

Desinformatie en hybride bedreigingen

De Europese democratieën moeten beter bestand zijn tegen desinformatie, aldus de regeringsleiders. Zij vroegen ook voor een goede respons op hybride dreigingen. Van dat laatste is sprake in geval van een combinatie van acties om een tegenstander te destabiliseren, bijvoorbeeld een mix van cyberaanvallen, verspreiding van nepnieuws en militaire acties.

Buitenlands beleid

Het straffen van degenen die verantwoordelijk zijn voor het neerschieten van vlucht MH17 kreeg opnieuw de ’volle steun’ van de Europese Raad, die Rusland vroeg zijn volledige medewerking te verlenen aan het lopende onderzoek. De deelnemers herhaalden hun bezorgdheid over ’illegale’ Turkse boringen naar aardgas bij Cyprus. De Europese Raad verlengde de sancties tegen Rusland in verband met de annexatie van delen van Oekraïne.

Brexit

Over de brexit was weinig nieuws te melden omdat sinds de vorige top niet was onderhandeld met het Verenigd Koninkrijk.

6.

30 juni, 1-2 juli

Verdeling topfuncties

De staatshoofden en regeringsleiders werden het na dagen (en nachten) onderhandelen eens over de selectie van kandidaten voor de Europese topfuncties: de Belg Charles Michel werd gekozen tot voorzitter van de Europese Raad en van de Eurotop (het overleg van landen die de euro als munteenheid hebben). Zij droegen de Duitse Ursula von der Leyen voor als voorzitter van de Europese Commissie en de Spanjaard Josep Borrell Fontelles als hoge vertegenwoordiger voor een sterk Europa in de wereld. Christine Lagarde (Frankrijk) zou haar topfunctie bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) mogen verruilen voor het presidentschap van de Europese Centrale Bank. De functie van Commissievoorzitter ging dus niet naar ‘onze’ Frans Timmermans. De troostprijs bestond uit het eerste vicevoorzitterschap.

7.

17-18 oktober

Meerjarig financieel kader

De vertegenwoordigers van de lidstaten konden het opnieuw niet eens worden over de meerjarenbegroting voor 2021-2027.

Nieuwe topfuncties

Ursula von der Leyen presenteerde tijdens de Europese Top de belangrijkste plannen van ‘haar’ nieuwe Europese Commissie. De Europese Raad sprak daarnaast met haar over de strategische agenda (zie de top van 20-21 juni).

Klimaatverandering

De Europese leiders waren verheugd over de uitkomsten van de VN-klimaattop van september in New York. Ze willen dat Europa het voortouw blijft nemen in de groene transitie in het kader van de klimaatovereenkomst van Parijs.

Uitbreiding EU

Met name Frankrijk en Nederland blokkeerden een besluit om de onderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië over toekomstig EU-lidmaatschap officieel te openen. De zaak is doorgeschoven naar de top EU-Westelijke Balkan in mei 2020 in Zagreb.

Buitenlands beleid

De regeringsleiders veroordeelden de inval van Turkije in Noordoost-Syrië, en drongen er bij Turkije op aan om de militaire operatie tegen de Koerden te stoppen. De Europese Raad keurde de illegale booractiviteiten van Turkije bij Cyprus opnieuw af, en betuigde zijn solidariteit met Cyprus.

De Europese Raad zegde nogmaals zijn volle steun toe aan inspanningen om de waarheid te achterhalen over het neerhalen van vlucht MH17 en de schuldigen ter verantwoording te roepen.

Brexit

De onderhandelaars van de EU en het Verenigd Koninkrijk werden het voor de start van de Europese top eens over een aangepast brexitakkoord. Tijdens een artikel 50-top op 17 oktober bekrachtigde de Europese Raad het principe-akkoord en keurde zij een herziene politieke verklaring goed over de toekomstige relatie met Noord-Ierland. Deze kwam in de plaats van de zogenaamde ‘backstop’, waar de Britten zoveel moeite mee hadden. Een succes voor de nieuwe Britse premier Boris Johnson, maar ook een mooie prestatie van de hoofdonderhandelaar namens de EU, Michel Barnier.

8.

12-13 december

Nieuw team

Dit was de eerste Europese Raad onder leiding van de nieuwe voorzitter, Charles Michel, en in aanwezigheid van Ursula von der Leyen en de Hoge vertegenwoordiger voor een sterker Europa in de wereld, Josep Borrell.

Klimaatverandering

De doelstelling van een klimaatneutrale EU in 2050 haalde dit keer wel de conclusies. Daarin werd zowel gewezen op de ‘belangrijke kansen’ als de ’forse uitdagingen’ die het gevolg zijn van die ambitie. Polen, dat voor zijn energiebehoefte nog grotendeels van kolen afhankelijk is, maakte een voorbehoud. Het land krijgt tot juni 2020 de tijd om hierop terug te komen. Om landen als Frankrijk, Tsjechië en Hongarije tegemoet te komen, werd vastgelegd dat sommige lidstaten gebruik maken van kernenergie.

Meerjarig financieel kader

Een herhaling van zetten: ook deze keer lukte het niet overeenstemming te bereiken over de meerjarenbegroting.

Toekomst van Europa

Aan het Kroatische voorzitterschap van de Raad van ministers, dat in januari 2020 aantreedt, is gevraagd het idee van een conferentie over de toekomst van Europa uit te werken. Die conferentie moet in 2020 van start gaan en in 2022 eindigen.

Internationale handel

De EU-leiders spraken hun zorgen uit over de internationale onenigheid over de geschillenbeslechting bij handelsconflicten. De VS maakte het hoger beroep bij geschillen in het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) onlangs onmogelijk, tot ergernis van de EU.

Buitenlands beleid

De Europese Raad herhaalde haar eerdere afkeurende standpunten over de Turkse olieboringen nabij Cyprus.

Brexit

In een bijeenkomst zonder de Britse premier (op grond van artikel 50) pleitten de overige staatshoofden en regeringsleiders nogmaals voor een ‘ordelijke terugtrekking’ van het VK uit de Europese Unie. Het vertrek is inmiddels uitgesteld tot 31 januari 2021. Er moet daarna onderhandeld worden over de toekomstige betrekkingen tussen VK en EU. Volgens de Europese Raad moet dat gebeuren ‘rekening houdend met zowel het belang van de EU als het doel een resultaat te halen dat voor alle lidstaten rechtvaardig en billijk is en de belangen van onze burgers beschermt.’

Nico Visser is eindredacteur van europa-nu.nl en als projectmanager verbonden aan het Montesquieu Instituut.

9.

Deze bijdrage stond in