Nationale parlementen en de Commissie-Juncker: Een kaartenhuis gebleken?

maandag 28 januari 2019, 13:00, analyse van dr. Afke Groen

Afgelopen week stelde de Tweede Kamer haar Europese prioriteiten uit het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2019 vast.1 Het is een lijst met dertien voorstellen die de Kamercommissies extra aandacht willen geven: de commissie voor Binnenlandse Zaken heeft bijvoorbeeld het actieplan over desinformatie in beeld en de commissie voor Justitie en Veiligheid prioriteert het visumbeleid voor het Verenigd Koninkrijk na Brexit. De vaststelling van zulke prioriteiten is één middel waarmee het Nederlandse parlement probeert om meer ‘grip’ te krijgen op Europees beleid.2

Om die grip te krijgen is de Kamer behalve van de nationale regering, ook afhankelijk van de Europese Commissie zelf. De afgelopen jaren maakte de Commissie van Jean-Claude Juncker regelmatig beloftes om nauwer samen te werken met de nationale parlementen.3 En de Commissie voegde ook daad bij haar woord: zo brachten leden van de Commissie in de periode november 2014 tot februari 2018 niet minder dan 735 bezoeken aan nationale parlementen om prangende onderwerpen te bespreken.4 Komende donderdag, bijvoorbeeld, spreekt de Kamer met Eurocommissaris Andrus Ansip over desinformatie en beïnvloeding van verkiezingen.5

Maar de bezoeken van Commissieleden aan nationale parlementen hebben al langer bestaande onenigheid over de rol van nationale parlementen in de Europese Unie niet weggenomen. Zulke discussies gaan vaak over de rol van nationale parlementen in het bewaken van het subsidiariteitsbeginsel: is het zinvol om op te treden op Europees niveau, of kan dat beter op nationaal of regionaal niveau?

Het is in ieder geval duidelijk dat de zogeheten ‘gele kaart’-procedure, waarbij de Commissie een voorstel moet heroverwegen als een derde van de nationale parlementen vindt dat een onderwerp niet op Europees niveau thuishoort, weinig soelaas biedt. Als antwoord op de enige ‘gele kaart’ die de drempel haalde sinds 2014, gaf de Commissie-Juncker aan geen strijdigheid met het subsidiariteitsbeginsel te zien en haar voorstel over de Europese detacheringsrichtlijn dus te handhaven.6

Enkelen pleiten daarom voor een – hetzij de facto, hetzij de jure – rode kaart: als de nationale parlementen de drempel halen, moet de Commissie haar voorstel van tafel halen. Maar waar Frans Timmermans in november 2013 als Minister van Buitenlandse Zaken zelf nog sprak over een rode kaart7, bleek de afgelopen jaren dat zo’n procedure vooral een troef is in de handen van politici die graag substantiële bevoegdheden terug willen halen uit Brussel. Zo vroeg David Cameron in 2015 om de invoering van een rode kaart in zijn heronderhandelingen over het Britse lidmaatschap.8 Afgelopen herfst benadrukte Viktor Orbán zijn steun voor een rode kaart waarbij nationale parlementen Europese debatten ‘die het nationale belang schaden’ kunnen stoppen.9

Bij zowel de nationale parlementen als bij het Europees Parlement is dan ook meer steun voor de invoering van een ‘groene kaart’ waarmee de nationale parlementen een voorstel over wetgeving kunnen doen aan de Commissie. Een groene kaart zou een informele uitbreiding zijn van de politieke dialoog tussen Commissie en parlementen, opgezet door José Manuel Barroso tijdens zijn mandaat in 2006.

Desondanks zijn onder de Commissie-Juncker weinig stappen in de richting van een groene kaart genomen. Enerzijds is het voor nationale parlementen moeilijk om onderling voldoende steun te mobiliseren. Anderzijds heeft de Commissie met haar exclusieve initiatiefrecht weinig strategische prikkels om iets met een groene kaart te doen.10 Van de eerste kaart over voedselverspilling – geïnitieerd door het Britse House of Lords – lijkt dan ook nauwelijks iets over in het Actieplan voor een circulaire economie van de Commissie.11 Ook de afgelopen zomer gepresenteerde conclusies van Timmermans’ Task Force on Subsidiarity, Proportionality and “Doing Less More Efficiently” zijn weinig ambitieus.12

Deze ontwikkelingen zijn weinig verassend, maar wel zorgelijk. De relatie tussen nationale parlementen en de Europese Commissie is immers geen juridische kwestie over wie wat het best op welk niveau kan doen, maar een politieke kwestie over een verdeling van bevoegdheden. Dat blijkt niet alleen uit de Brexit. In de Tweede Kamer vonden pas nog verhitte debatten plaats over het handelen van de Commissie in belastingharmonisatie en begrotingsdiscipline.13 De interpretatie van de rol van nationale parlementen als bewakers van het subsidiariteitsbeginsel – met welke kaart dan ook – biedt te weinig ruimte voor de noodzakelijke inhoudelijke discussie om werkelijk meer grip te krijgen op Europees beleid.

Mw. Afke Groen (MSc) is promovendus aan Maastricht University, waar zij zich specialiseert in de transnationale samenwerking tussen politieke partijen binnen de EU.

 

[i] Zie http://www.ipex.eu/IPEXL-WEB/news.do

[ii] Parlementaire grip krijgen op Europese Zaken is niet eenvoudig, zoals Kutsal Yesilkagit en Mendeltje van Keulen onlangs betoogden in een opiniestuk in het NRC: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/01/21/commissie-remkes-heeft-geen-oog-voor-europa-a3651030.

[iii] Bijvoorbeeld als onderdeel van de prioriteit “Democratische verandering” in de tien prioriteiten voor de Commissie voor 2014-2019: https://ec.europa.eu/commission/priorities_nl.

[iv] Waarvan 19 aan de Tweede Kamer. Eén op de tien bezoeken was aan de Duitse Bondsdag. Zie: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/visits-and-meetings-members-commission-national-parliaments_en.pdf.

[v]Zie: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2019D00450&did=2019D00450

[vi]Zie: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-16-2546_nl.htm

[vii] Zie de bijdrage van Timmermans van 14 november 2013 in de Financial Times: https://www.ft.com/content/346f4ff4-4c82-11e3-923d-00144feabdc0.

[viii]Zie https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/475679/Donald_Tusk_letter.pdf.

[ix]Zie https://www.politico.eu/article/viktor-orban-borders-migration-calls-on-eu-to-reimburse-hungary-for-border-security-costs/.

[x] Zie hierover ook https://spectator.clingendael.org/pub/2015/8/kaartspel_om_de_macht/.

[xi] Zie bijvoorbeeld http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2017/583126/IPOL_STU(2017)583126_EN.pdf.

[xii]Zie: https://www.eerstekamer.nl/bijlage/20180710/european_union_report_of_the_task/document3/f=/vkpxhg5o5ako.pdf.

[xiii] Zie https://fd.nl/economie-politiek/1286061/in-den-haag-groeien-frustratie-en-ergernis-over-europese-commissie?_ga=2.259555978.1669862268.1548316656-8099809.1548316656#.

Deze bijdrage stond in