Slepende nek-aan-nekrace bereikt eindelijk slotfase

Vincent Bijman is voorzitter van de vereniging Jonge Historici Schrijven Geschiedenis en verbleef langere tijd in Wenen als medewerker van de Nederlandse ambassade.

Na maanden onduidelijkheid nadert de ontknoping. Volgende week zondag, 4 december, kiest het Oostenrijkse electoraat zijn nieuwe Bondspresident. De Oostenrijkse bevolking kan kiezen tussen de populistische rechts-conservatieve FPÖ-kandidaat Norbert Hofer en de onafhankelijke kandidaat Alexander Van der Bellen, die gesteund wordt door de Groenen. Opmerkelijk is dat Oostenrijk al sinds mei een nieuwe bondspresident had kunnen hebben, ware het niet dat de verkiezingen tot twee maal toe uitgesteld werden. Van der Bellen, die een nipte meerderheid had behaald met 50,3% van de stemmen, zag zijn historische verkiezingszege – hij zou de eerste bondspresident zijn geweest die niet behoort tot de sociaaldemocratische SPÖ of de christendemocratische ÖVP – van 22 mei verdampen.

In eerste instantie werden de verkiezingen uitgesteld tot oktober, omdat het Oostenrijkse constitutionele hof oordeelde dat er onregelmatigheden waren bij het tellen van de stemmen. Volgens Heinz-Christian Strache, partijleider van de FPÖ, waren er procedurele fouten gemaakt: in een aantal gevallen werden poststemmen te vroeg geopend. Bovendien was er niet bij alle stemlokalen een kiesraadbeambte aanwezig. De nieuwe verkiezingen werden vervolgens nog een keer verplaatst – van 2 oktober naar 4 december – dit keer omdat de enveloppenlijm van de stembiljetten losliet.

Meer dan symbolische betekenis

Ondanks dat de Oostenrijkse Bondspresident hoofdzakelijk een ceremoniële functie is, staat er veel op het spel. Allereerst heeft de eventuele verkiezing van het eerste rechts-populistische staatshoofd een grote symbolische betekenis. Ook kan de nieuwe Bondspresident de zittende regering ontslaan, hoewel dit tot op heden nog nooit gebeurd is.[1] Hofer heeft al aangegeven er niet van terug te schikken van deze bevoegdheid gebruik te maken indien hij dit nodig acht.

Bij de afkeuring van de uitslagen verklaarde de voorzitter van het Grondwettelijk hof, Gerhart Holzinger, dat ‘het oordeel ertoe diende het vertrouwen in de rechtsstaat en de democratie te versterken’.[2] Het tegenovergestelde lijkt nu echter het geval te zijn. Het oordeel en de daaropvolgende ‘lijmgate’ zorgen ervoor dat wederom de slagkracht van de coalitiepartijen SPD en ÖVP in twijfel getrokken wordt. Misschien is hiermee een gevoeligere klap toegebracht dan de eventuele verkiezing van een rechts-conservatieve Bondspresident. Na de uitlatingen van Trump lijkt er nu een internationale trend te ontstaan waarbij rechts-populistische bewegingen structureel de geldigheid van verkiezingsuitslagen in twijfel trekken.

Bovendien blijven de Oostenrijkers langer in spanning, terwijl de kloof tussen de voor- en tegenstanders van de FPÖ onveranderd groot blijft. Een kloof die in oktober 2015 al tot een zeer hoge verkiezingsopkomst en een gepolariseerde uitslag leidde tijdens de burgermeesterverkiezingen van Wenen. Toen ontstond er een ware titanenstrijd tussen de zittende sociaaldemocratische burgemeester Michael Häupl en niemand minder dan de FPÖ leider Strache zelf. Zowel de burgermeesterverkiezingen als de Bondspresidentverkiezingen tonen de grote spanningen onder de kiezers.

Verkiezingsmoe

Zijn de Oostenrijkers onderhand niet verkiezingsmoe? Tijdens het televisiedebat afgelopen zondag ging het vooral om een plichtmatige herhaling van zetten. De bekende thema’s zoals de opvang van vluchtelingen, de positie van de Islam in Oostenrijk, CETA en TTIP, de relatie tussen Turkije en de EU, en een eventuele ‘Öxit’ passeerden de laatste weken herhaaldelijk de revue. Minder fraai zijn de terugkerende persoonlijke aanvallen: was de vader van Van der Bellen een nationaal-socialist? En had hij niet als 21-jarige op de Communistische Partij gestemd? Van der Bellens campagnemedewerkers zetten op hun beurt in op de impopulariteit van Donald Trump in Oostenrijk: ‘we moeten hetgeen voorkomen dat in de Verenigde Staten gebeurd is’.[3] Ondanks de lange campagne lijkt het wederom een spannende verkiezing te worden met een hoge opkomst. Volgens de laatste peilingen loopt Hofer met 51 procent nipt voor op Van der Bellen.[4]

Volgende week zondag komt er een eind aan een slepende verkiezingsstrijd. Alhoewel, een nieuw uitstel is juridisch niet uitgesloten. En ook niet geheel ondenkbaar: journalisten van de Neue Zürcher Zeitung en de Salzburger Nachrichten lukten het om middels een naam plus geboortedatum van een stemgerechtigde en een onjuist paspoortnummer een stempas aan te vragen.[5] Dit opent de deur voor nieuwe juridische procedures tegen onregelmatigheden rondom de Bondspresidentverkiezingen.

 

[1] http://www.demokratiezentrum.org/fileadmin/media/Bildung/Lernmodule/pdfs/Oberhaupt_oder_Repraesentant_Stoeger.pdf

[2] http://www.volkskrant.nl/buitenland/hof-presidentsverkiezingen-oostenrijk-moeten-opnieuw~a4331441/

[3] http://wien.orf.at/news/stories/2808604/

[4] http://www.merkur.de/politik/bundespraesidentenwahl-2016-in-oesterreich-hofer-in-umfragen-vorne-6908814.html

[5] http://salzburg.orf.at/news/stories/2807506/