Niet het G-woord maar het K-woord

Martin Visser is verslaggever en columnist bij De Financiële Telegraaf en commentator bij EenVandaag en BNR.

Speculaties over een Grexit zijn terug van weggeweest. In de weken voorafgaand aan de verkiezingen in Griekenland zijn de kiezers bang gemaakt met dit scenario. Dat had de Grieken ervan moeten weerhouden op de linkse oppositiepartij Syria te stemmen.

Vele Grieken waren niet van dit dreigement onder de indruk, zo blijkt uit het resultaat van de verkiezingen gisteren. Syriza-leider Alexis Tsipras won die parlementsverkiezingen van de zittende premier Andonis Samaras van de conservatieve Nea Dimokratia-partij.

Hiermee is de macht van de twee gevestigde partijen in Griekenland gebroken. De sociaaldemocratische Pasok-partij was al gedecimeerd. Die was in het begin van de eurocrisis nog aan de macht. Nu delft ook die andere grote partij het onderspit.

Het mag een wonder heten dat Syriza nu pas aan de macht komt. Eerder in de eurocrisis (juni 2012) spande het er al om, maar toen kozen de Grieken toch voor zekerheid hoezeer ze hun buik ook vol hadden van de politieke elite. Toen durfde Griekenland nog niet voor de radicale Syriza-partij te kiezen, omdat er te veel instabiliteit in de eurozone was. Inmiddels zijn veel Grieken de jarenlange bezuinigingen zó zat, dat de doorbraak van de linkse oppositiepartij er nu wel is.

Europese implicaties

De grote vraag is nu wat de Europese gevolgen zijn van deze overwinning. Hoezeer stemmingsmakers vanuit Duitsland willen doen geloven dat de Grieken stonden voor een keus voor of tegen de euro, gaat het hier uiteindelijk niet om. Syriza wil, net als de meerderheid van de Grieken, in de euro blijven.

Wel wil Tsipras allerlei bezuinigingen ongedaan maken en daarvoor een nieuwe afspraak met de Europese geldschieters maken. Bovenaan het wensenlijstje staat schuldkwijtschelding van de ondraaglijk hoge staatsschuld. De échte kwestie is dus niet de Grexit maar de kwijtschelding, het K-woord in plaats van het G-woord.

Het is theoretisch mogelijk dat de Duitsers gaan dreigen Griekenland uit de euro te zetten als ze om schuldkwijtschelding blijven vragen. Maar dat zou een zeer doorzichtig spelletje zijn. De Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft al haar politieke gewicht in de schaal gelegd de afgelopen jaren om alle eurolanden binnenboord te houden. Waarom zou ze nu ineens afscheid van deze zwakke broeder willen nemen?

De directe financiële risico's van een Grexit zijn weliswaar beperkt (banken zijn massaal uit die staatsobligaties gestapt), de politieke risico's zijn nog altijd groot. Met een Grexit zouden de Europese leiders het signaal afgeven dat de muntunie niet per se vooruit gaat maar ook een stap achteruit kan zetten. Speculaties over de volgende kandidaat voor een exit blijven daarom wel degelijk mogelijk.

Merkel en de andere politieke leiders in de eurozone zullen zich moeten realiseren met welke "oplossing" ze de Grieken hebben opgezadeld. Griekenland geraakte in een crisis door een schuldenprobleem. Zoveel jaar verder is dat schuldenprobleem nog levensgroot. De staatsschuld is circa 175% van het bruto binnenlands product. De enige verandering is dat niet de private sector maar de Europese overheden nu de schuldeisers zijn.

Schulden wegstrepen?

Griekenland moest bezuinigen, hervormen en privatiseren. Op veel terreinen heeft het land geleverd. Ongetwijfeld nog te weinig, maar in Griekenland is zeker voelbaar en zichtbaar welke gevolgen de keiharde ingrepen in onder meer de collectieve sector en in de loonkosten hebben gehad.

Het is dan ook de vraag hoe irreëel de eis van Syriza is. Maatregelen terugdraaien is een slecht idee. Maar om schuldkwijtschelding kan Europa eigenlijk niet heen. Als je het land dan toch koste wat kost erbij wilt houden, waarom biedt je het dan geen perspectief door een deel van de schulden weg te strepen?

Voor de komende tijd is het grootste risico dat Griekenland en de rest van de eurozone in een patstelling belanden. Langdurige onzekerheid over voortzetting van noodsteun zou de Grieken angst aan kunnen jagen. Griekse banken houden er al rekening mee dat er in zo'n instabiele periode gemakkelijk een bankrun kan ontstaan. En wat doet de Europese Centrale Bank dan? Schiet die te hulp?

Als politieke onenigheid omslaat in financieel-economische chaos dan wordt het oppassen. In deze situatie is een ongeluk denkbaar. Dan zou de Griekse positie in de eurozone wellicht onmogelijk worden, met een Grexit tot gevolg. Dat zou een ongelukkige en onbedoelde escalatie zijn.

Dit artikel is verschenen in de Hofvijver van 26 januari 2015.