Negatieve klank lobby onterecht

Begin 2013 bracht het tv-programma Rambam lobbyend Nederland negatief in beeld. Een onzinnig voorstel over verzonnen wachtlijsten bij spermabanken en een tekort aan donorzaad haalde het - via een geregistreerd lobbyist - tot Kamervragen en zelfs tot de agenda van de minister van Volksgezondheid. Volgens Arco Timmermans, de tot bijzonder hoogleraar Public Affairs benoemde onderzoeksdirecteur van het Montesquieu Instituut, is dit negatieve beeld de stereotypering die rond lobbyisten en lobbies hangt. Het plaatst de toch al bestaande sfeer van geheimzinnigheid rondom lobbypraktijken nog meer in een slecht daglicht.  

Arco Timmermans, die per 1 september de hoogleraarsstoel vanwege de Nederlandse Beroeps Vereniging voor Public Affairs (BVPA) bezet, wil iets van die geheimzinnigheid wegnemen. “Het huidige negatieve beeld wordt door een paar gevallen bepaald, met steeds terugkerende voorbeelden, terwijl belangenbehartiging een veel breder verschijnsel is dat tot de kern van de democratie behoort. Belangenbehartiging en lobbyen als onderdeel daarvan zijn ook een manier om kennis onder de aandacht van Kamerleden te brengen. Kamerleden hebben niet genoeg tijd om zich in elk onderwerp te verdiepen en alle relevante documenten te lezen. Ook is het normaal dat lobbyisten opkomen voor de belangen van de organisaties die ze vertegenwoordigen, mits ze daarbij maar een aantal spelregels in acht nemen. Uiteindelijk is de democratie erbij gebaat wanneer verschillende belangen kenbaar worden gemaakt, niet alleen door bedrijven maar ook door NGO’s, overheden en, in toenemende mate, door burgers.”

Aan de andere kant is lobbyen een vorm van onzichtbare politiek. Timmermans vraagt zich af hoeveel van deze politiek een democratie kan verdragen, alhoewel hij van mening is dat volledige transparantie ook een mythe is en misschien zelfs wel averechts werkt. “De politiek in Nederland wordt nu eenmaal voor een deel achter de schermen bedreven. Er zijn 'checks and balances' ingebouwd om ervoor te zorgen dat niemand onevenredig veel macht krijgt. Dit is ook het gedachtegoed van Montesquieu: de spreiding van machten die elkaar in evenwicht houden. In het hedendaagse speelveld zijn er ook 'machten' bijgekomen, niet alleen de ambtelijke macht maar ook de media en allerlei kenniscentra. Dankzij de nieuwe media kunnen maatschappelijke organisaties en burgers tegenwoordig veel meer tegenwicht bieden aan bijvoorbeeld de industrielobby. Public affairs is echt een speelveld geworden waar niet altijd meer kapitaalkrachtige partijen winnen.”

Dit speelveld wil Timmermans analyseren. Hij zal ook met de verschillende spelers in gesprek gaan: politici, ambtenaren, belangenbehartigers vanuit allerlei gremia en burgers. Op deze manier wil hij een beter beeld krijgen van de wegen die deze spelers bewandelen bij het behartigen van hun belangen. Ook wil Timmermans onderzoeken welke strategieën effectief zijn en op welke wijze organisaties werken aan hun reputatie.

Om de Nederlandse praktijk van belangenbehartiging beter te begrijpen zal Timmermans ook vergelijkingen maken met andere landen. “Vergelijkend onderzoek verruimt niet alleen de kennis over de buren maar levert ook een scherpere blik op de prakijk in eigen huis. De invalshoek daarbij moet analytisch en kritisch zijn, gericht op het trekken van lessen en inzicht in ‘best practices’.”

De lobbyist uit Rambam is inmiddels berispt door de BVPA, omdat de manier van optreden indruiste tegen de gedragscode van de beroepsvereniging. Wie weet wordt dit in de toekomst ook 'tegen de wet'. In Nederland vindt politieke besluitvorming plaats over het vergroten van transparantie rond lobbygroepen. Voordat de wetgeving hierover klaar is wil de nieuwe hoogleraar in elk geval al meer inzicht hebben verschaft in het speelveld van de belangenbehartiging in Nederland.